عکاسی مد در ایران پیش و پس از انقلاب و بررسی آن در اینستاگرام

آنچه می خوانید بخشی از فصل سوم پایان نامه ی کارشناسی ارشد خانم مریم هاتفی کوشا با عنوان «بررسی تاثیر روش بازنمایی عکاسی مد متداول در غرب بر عکاسی مد اینستاگرامی در ایران» است که با راهنمایی دکتر مهدی مقیم نژاد در سال 1396 در دانشگاه هنر تهران دفاع شده است. متن کامل این پایان نامه در کتابخانه ی فیزیکی و کتابخانه ی دیجیتال دانشگاه هنر به آدرسی که در پایان متن آمده در دسترس علاقه مندان است.

عکاسی مد قبل از انقلاب اسلامی سال 57

در سال هاي قبل از انقلاب اسلامی سال 57 عکاسی مد به شيوه ي مشابه کشور هاي غربی در ایران رایج نبود. در ایران عکاسی مد منحصر به عکس هایی بود که از بازیگران و هنرمندان براي جلد مجلات و پوسترهایی در صفحات ميانی گرفته می شد (کرد،1387). بيشتر این عکس ها توسط عکاسان همان مجله ها که عکاس پرتره یا مطبوعات بودند گرفته می شد، که به صورت حرفه اي عکاس مد محسوب نمی شدند. در آن زمان دسترسی به دنياي مد براي افراد عادي به دليل عدم وجود ماهواره، اینترنت و شبکه هاي اجتماعی امکان پذیر نبود. به همين دليل راه رسيدن به مد غربی، پيروي از مد ارائه شده توسط بازیگران، خوانندگان و افراد مشهور از طریق عکس هاي آن ها در مجلات بود. در این زمينه مجله هایی مانند زن روز از انتشارات کيهان، اطلاعات، جوان اطلاعات بانوان، دختران و پسران را می توان نام برد (کرد،1387).  از معدود افرادي که در دهه 50 و 60 به صورت تخصصی عکاسی مد را در ایران اجرا می کردند می توان از کامران عدل، رضا نور بختيار و شاهرخ حاتمی را نام برد. عدل در مورد عکاسی مد در دهه 50 و 60 ایران بيان کرده است که، به خاطر ندارد عکاسی مد به معنی صرف  آن در مجله ها وجود داشته باشد و فقط یک سري عکس از نمایش هاي لباس در تهران به چاپ  می رسيد که هدف این عکس ها بيشتر تبليغاتی، خبري و گزارشی بوده است.

عکاسی مد بعد از انقلاب اسلامی سال 57

بعد از انقلاب اسلامی سال 57 عکاسی مد تا مدت ها و حتی بعد از جنگ تحميلی دچار رکود شد. در سال هاي بعد به تدریج عکس هایی از بازیگران در مجلات و روي جلد آن ها به بهانه ي مصاحبه هایی که با آن ها انجام می شد به چاپ  می رسيد. گاهی نيز در مجلات مربوط به خياطی و الگو هاي لباس، با پوشاندن قسمت هایی از بدن از تصاویر مد غیرایرانی استفاده می شد. گرچه قبل از انقلاب اسلامی نيز عکاسی ایران همپاي کشورهاي غربی پيش نمی رفت، با ایجاد ممانعت‌هایی که بعد از آن در مورد عکاسی مد وضع شد، همچنين عدم امکان حضور زن در این عکس‌ها، دليلی مضاعف براي کنار گذاشتن عکاسی مد به مدتی طولانی شد. این روند تا اوایل دهه ي 90 شمسی ادامه پيدا کرد. از این دوره به بعد استفاده از مدل های مرد در بيلبوردهاي تبليغاتی آغاز شد. بعد از انقلاب اولين فعاليت ها در زمينه ي عکاسی مد بر بيلبورد ها از سال 1380 به وسيله ي عکس هاي تبليغاتی شرکت ایکات شروع شد. محمد رضا گلزار از سال 81 به عنوان مدل در این بيلبورد هاي تبليغاتی حضور یافت. ( تصویر2).

در سال هاي بعد سختگيري ها در مورد عکاسی مد کمی ملایم تر شد و در بيلبوردها، مجلات، بروشورها هم چنين تيزرهاي تبليغاتی تلویزیون، حضور مدل هاي خانم به تنهایی یا در کنار آقایان به چشم می خورد ( تصویر 3). گرچه در بيشتر این عکس ها حجاب کامل مدل رعایت شده، با این حال مخالفت هایی را به همراه داشته است.

عکاسی مد در اینستا گرام

چالش اصلی در مورد عکاسی مد در ایران، با آمدن فروشگاه هاي اینستاگرامی و انتشار عکس هاي مد در آن‌ها به اوج خود رسيد. عکس هاي مد که در بيلبوردها و مجلات منتشر می شوند نياز به مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارند، در حالی که براي بار گذاري عکس در اینستاگرام احتياجی به مجوز وجود ندارد. همين امر باعث ایجاد جریانی جدید و متفاوت با گذشته ي عکاسی مد در ایران شد.

در چند سال اخير با فراگير شدن اینترنت و عمومی شدن استفاده از فضاهاي مجازي برخی از شرکت هاي توليد پوشاک و عکاس هاي فعال در این صنعت، فعاليت هایی در جهت تبليغات و رشد صنعت مد  داشته اند که در برخی موارد نتایج خوبی هم بدست آمده است اما معضلاتی همچون نبود رشته دانشگاهی، عدم وجود فضاي مناسب جهت رشد و پرورش استعدادها،  نو پا بودن این فعاليت و وقفه اي چند ساله در زمينه عکاسی مد باعث عقب ماندن عکاسی مد  ایران نسبت به سایر کشورها شده است. از سوی دیگر محدودیت ها سبب شده اکثر عکاسان حرفه ای از عکاسی مد فاصله بگيرند. نکته دیگر اینکه با آمدن سيستم دیجيتال، عکاسی همگانی و سهل الوصول شده و هر کسی می تواند عکاسی مد انجام دهد و اتفاقا ممکن است مورد پسند افراد بسياري در جامعه نيز قرار بگيرد. همه این مسائل باعث شده است عکاسی مد  در ایران به صورت ابتدایی و با فاصله زیادي با دنيا پيش برود.

در ایران فروشگاه هاي آنلاین تاثير زیادي بر مسير حرکت عکاسی مد داشته اند، به ویژه اینستاگرام که ساختن فروشگاه در آن براي هر فردي با داشتن چند عکس از محصول خود امکان پذیر است. از جمله فروشگاه هاي فعال در اینستاگرام می توان به خانه هاي مد اشاره کرد که بيشتر در زمينه ي طراحی و توليد لباس بانوان فعاليت دارند. براي این خانه هاي مد داشتن عکس از لباس  همانند برند هاي غربی، بر روي تصميم خریدار تاثير زیادي دارد. تاثير این عکس ها بر روند عکاسی مد در ایران به این دليل است که براي انتشار عکس در شبکه هاي اجتماعی نياز به مجوز خاصی وجود ندارد. همين امر باعث به وجود آمدن نوعی عکاسی مد غير رسمی یا به نوعی زیر زمينی در ایران شده است. همين امر هم باعث ایجاد تحولات بسيار در زمينه ي عکاسی مد شده و حتی باعث شد ارگان‌هاي مربوطه به بازنگري عکاسی مد و قوانين حاکم بر آن بپردازند.

 اینستاگرام از جمله شبکه‌هاي اجتماعی با محوریت  اشتراک گذاري عکس است. هرچند اینستا گرام براي  اشتراک گذاري عکس و فيلم هاي کوتاه  طراحی شده و هدف از ایجاد  آن فروش کالا  نبوده است، اما در ایران جایگاه  مهمی براي  معرفی  محصولات برندهاي نو پا و مشاغل  خانگی پيدا کرده است.

با روي کار آمدن شبکه هاي اجتماعی در ایران دو نوع از عکاسی مد هم ایجاد شد. یکی عکاسی مد تبليغاتی به بهانه‌ي ارائه مدل هاي مانتو، پيراهن، اکسسوري و… دیگري هم عکاسی سبک زندگی یا لایف استایل که خيلی سریع طرفداران بسياري در بين کاربر هاي ایرانی پيدا کرد. این حساب هاي کاربري در اینستاگرام به نمایش سبک زندگی، لباس پوشيدن و… در زندگی یک فرد می پردازند. گرداننده هاي این صفحه ها که به بلاگر  یا اینفلوانسر معروف هستند معمولا به دليل دنبال کننده هاي بسياري که در صفحات اجتماعی خود دارند افرادي بسيار تاثير گذار در نحوه زندگی مردم و اشاعه ي مد در جامعه هستند. ارتباط با  آن ها معمولا به عنوان شيوه اي براي تبليغات و محبوب کردن برندها در ایران هم بسيار رایج است. البته این افراد جزء سلبریتی ها محسوب نمی شوند و عکس هاي مد آن ها هم از نظر کار گروه مد و لباس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی غير قانونی محسوب می شود. در برهه هاي زمانی خاص به اقتضاي شرایط و قوانين منتشر شده از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بعضی برندها و عکاسان مد، راه هایی براي هموار کردن شرایط و ضوابط مرتبط با عکس مد اینستاگرامی پيش  گرفتند. مانند پوشاندن صورت مدل با گل،پوشاندن لباس بر تن مانکن غير زنده یا پاک کردن قسمتی از بدن مدل، که با لباس پوشيده نشده است (تصاویر4 و 5).

ترس از کپی شدن آثار یکی از مشکلات طراحان داخلی در شبکه های اجتماعی است. به همين خاطر برخی از طراحان، عکاسی را کمتر مد نظر  قرار  می دهند، زیرا با ارائه ی یک عکس  با  کيفيت، کپی برداري به راحتی امکان پذیر است. این موضوع باعث شد برخی از برند هاي ایرانی در عکاسی از طرح هاي خود، روش های متفاوتی را برای جلوگیری از کپی شدن طرح ها از روي عکس هاي منتشر شده در اینستاگرام پیش بگیرند که یکی از آن ها استفاده از عکس های ناکامل بود (تصویر 6).

باید در نظر داشته باشیم که دسترسی مخاطب به عکس های مد نیز با شبکه های اجتماعی متحول شده است. بسياري از عکس ها و ویدئو هایی که امروزه در اینستاگرام بار گذاري می شود در گذشته در وبسایت ها گذاشته می شد. تفاوت اصلی عکس محور بودن اینستاگرام و اختصاص این اپليکيشن به گوشی هاي تلفن همراه، کاربرد آسان تر نسبت به وبسایت است. ویژگی دیگر اینستاگرام که دیدن عکس در آن را نسبت به گذشته متمایز می کند، تصاویر اتفاقی مرتبط با علاقه مندي کار بر به صورت هوشمند است. این ویژگی ها است که این اپليکيشن را بسيار کار آمد تر و استفاده از آن را حتی براي افرادي که هيچ گاه وارد وب سایت ها نمی شدند هم امکان پذیر کرده است.

جمع بندی

عکاسی مد در اروپا طی سال هاي متوالی سير منطقی خود را طی کرده تا به شرایط کنونی خود رسيده است. در حالی که در ایران  با فقدان این سير و دوره هاي ميانی آن روبه رو هستيم و با گذشت چندین سال از شروع استفاده ي عکاسی در  زمينه ي مد ، هنوز  تقليد  اکثر  عکاسان  مد  ایرانی  از عکس هاي مد غربی به چشم می خورد.

اینستاگرام نيز بار دیگر دنياي مد را متحول کرد. از جمله تاثيرهاي اینستاگرام می توان به بالا رفتن سرعت انتشار عکس هاي مد، امکان تهيه عکس مد وانتشار آن در اینستاگرام با هزینه ي بسيار کم، مخاطبان بسيار زیاد که می توانند علاقه مندي و نظر خود را در مورد عکس ابراز کنند، از بين رفتن ویژگی هاي ظاهري انحصاري براي مانکن‌ها، ایجاد فضاي ارتباطی دوطرفه ميان طراح و عکاس با فالوئرها، ارائه عکس هاي مورد نظر بدون نياز به جلب نظر فردي دیگر که در واقع حکم نمایشگاهی شخصی را دارد، اشاره کرد.

اینستاگرام در سال هاي اخير کاربران بسياري را در ایران به خود جلب کرده است. در گذشته مردم بيشتر عکس هاي  مد معروف و تبليغاتی از برند ها و شرکت ها را در مجلات، وبسایت ها و کا تالوگ ها می دیدند، در صورتی که امروزه با وجود اینستاگرام، تمام برندها و عکس هاي تبليغاتی آن ها به راحتی در دسترس همه قرار می گيرد . این موضوع دو نتيجه را در پی دارد، یکی بالارفتن سواد بصري عموم جامعه، دیگري هم تشخيص راحت تر عکس هاي مد خلاق از عکس هاي مد تقليدي است.

در سال های اخیر برندهاي مد و پوشاک زیادی در این شبکه ي اجتماعی حساب کاربري ساخته اند، که براي ارائه ي کالاي خود نياز به تهيه عکس هاي مد دارند. این حجم زیاد از توليد و مصرف عکس هاي مد بر روند عکاسی مد در ایران بسيار تاثيرگذار بوده است. البته فقدان نظارت ارگان هاي دولتی این فضا را در اختيار عکاسان قرار داده تا به راحتی محدودیت‌های حاکم بر رسانه های رسمی کشور را کنار بگذارند و به شيوه ي عکاسی مد در غرب، پاسخگوی نیاز بازار باشند.

منابع

– کرد، اعظم (1378)؛ بررسی تحلیلی عکاسی مد در ایران؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، عکاسی، تهـران : دانشگاه هنر.

استفاده از محتویات مجله کادر بدون ذکر منبع پیگرد قانونی دارد.

نویسنده: مریم هاتفی کوشا
تلخیص: هستی ظهیری