چطور نقش عکاسی و نقاشی در قرن بیستم جابحا شد؟

از قرن نوزدهم به این­‌سو، عکاسی به ­قدری بر پیشرفت هنر تأثیرگذار بوده که نیازی به اغراق نیست. با وجود آنکه بازتاب تصویر در اتاق تاریک از زمان­‌های قدیم شناخته شده بود، عکاسی به­‌واسطه‌­ی داگرئوتیپ[1] در سال 1839 بود به عموم مردم معرفی شد. نخستین فرآیند عکاسانه­‌ای که تنها در چند دقیقه، دستیابی به یک تصویر را میسر می‌­ساخت. عکاسان خیلی زود دوربین خود را به سمت انواع و اقسام موضوعات چرخاندند و به کشفیات ساده اما مهمی در زمینه‌­ی حرکت حیوانات دست یافتند که نمونه­‌ی آن را در کار ادوارد مایبریج[2] می‌توان مشاهده کرد.(تصویر 2) اما از سوی دیگر، دریافتند که عکاسی می­تواند به ­مراتب سریع­تر و دقیق­تر، تصاویری همچون منظره، پرتره و طبیعت بی‌جان (تصویر 1) را به ثبت برساند؛ درحالی­که این موضوعات سال‌های طولانی در خدمت نقاشی، طراحی و چاپ بودند.

تسلط بر این فناوری جدید به ­واسطه‌­ی چندین سال آزمون‌وخطا و پیشرفت ممکن شد. اغلب عکاسان در میانه‌­ی قرن نوزدهم، به‌­جای آن­که رویکردی هنری اتخاذ کنند، با رویکردی علمی به این رسانه­‌ی جدید نگریستند و کوشیدند تا تغییرات جزئی در واکنش­‌های ماشینی نور و مواد شیمیایی را به ثبت برسانند. طولی نکشید که جلوه­‌ی هنری عکاسی توجه آن­ها را به خود جلب کرد و توجه به زیبایی فضا یا تکنیک اسفوماتو[3] که هنگام ارجاع به استادان رنسانس از جمله لئوناردو داوینچی[4] از آن یاد می‌­شود، منجر به پیدایش جنبش پیکتوریالیسم[5] شد.

سال­های 1885 تا 1915 سال‌­های اوج این جنبش بود. این جنبش به سبکی اشاره دارد که در آن عکاس با دست­کاری عکسی ساده، عکسی تداعی­‌گر و برانگیزاننده خلق می‌کند و به­‌جای ثبت محض چیزها، حالات و احساسات را به تصویر می­‌کشد. برای یک پیکتوریالیست، یک عکس همانند نقاشی، طراحی یا حکاکی بستری بود برای بیان شور و شعر و احساس.(تصویر 3) این شیوه نشانگر حوزه­ی جدیدی در عرصه‌­ی نوظهور عکاسی بود که به­‌سرعت به تثبیت رسید؛ چراکه مردم تشنه­‌ی تصاویری بودند که به لحاظ تکنیکی «مدرن» اما به معنای سنتی کلمه «هنری» باشد.

بسیاری از عکاسان مهم قرن بیستم از جمله آلفرد استیگلیتس[6] (1864-1946)، ادوارد استایکن[7] (1876-1973)، ادوارد وستون[8] (1886-1958) و پل استرند[9] (1890-1976) کار خود را به عنوان یک پیکتوریالیست آغاز کردند. درحالی­که عکاسی روزبه‌­روز نقاشانه‌­تر می‌­شد، نقاشان به دنبال بستری تازه برای کار خود بودند. زمانی که تقاضا برای اِعمال شباهت‌­های دقیق و موشکافانه در پرتره، منظره و موضوعات دیگر کاهش یافت، نقاشان نیز شیوه‌­های بیانی تازه‌ای اتخاذ کردند و از چیزی بهره بردند که منحصر به هنر خودشان بود؛ یعنی ضربه‌­ی قلم­مو.

نقاشان امپرسیونیست[10] فرانسوی همچون کامی پیسارو[11]، ادگار دگا[12]، پیر آگوست رنوار[13]، کلود مونه[14] (تصویر 4) و برت موریسو[15] در اواخر قرن نوزدهم پا به عرصه گذاشتند و نقطه­‌ی عطفی را در هنر بنا نهادند. آن­ها پرداختن به یک موضوع مسلط را کنار گذاشتند و بیشتر به جنبه­‌هایی از نور، رنگ و حرکت توجه داشتند که ثبتشان به­ وسیله­‌ی عکاسی ناممکن بود. در مورد دغدغه­‌ی امپرسیونیست­‌ها پیرامون فیزیک نور و بینایی بسیار نوشته شده است. آن­ها به شکل تخصصی به این توجه می­‌کنند که چشم انسان چگونه رنگ­‌ها را با هم ترکیب می­‌کند تا بتواند تصویری را به مغز ارائه کند و اینکه تأثیر نور بر یک صحنه چگونه است؟ با قرار دادن یک نقاشی امپرسیونیستی در کنار یک عکس و مقایسه‌­ی آن­‌ها می‌­توان دریافت که امپرسیونیسم از کنش فیزیکی در نقاشی حرف می‌­زند. تا پیش از این، کنش فیزیکی هیچ­گاه با این وضوح بر روی یک اثرِ تمام‌­شده خودنمایی نمی‌­کرد. زمانی که مردم دیدند هنرمندان با آثاری که به طرح­‌هایی ناتمام شباهت دارند نمایشگاه برگزار می‌­کنند، در بهت و حیرت فرو رفتند و نخستین نمایشگاه امپرسیونیستی به‌­شدت توسط مردم و منتقدان هنری مورد حمله قرار گرفت.

اما انقلابی که امپرسیونیسم به پا کرد تازه شروع ماجرا بود. به‌­کارگیری آزادانه‌­ی رنگ بر روی بوم جای خود را به شکل‌­های بیانی دیگر داد و زمینه‌­ی ظهور چهره‌­های برجسته­‌ی هنر قرن بیستم را فراهم ساخت. پل سزان[i]، پل گوگن[ii]، وینسنت ونگوگ[iii] (تصویر 5)، ژرژ سرا[iv]، هنری دو تولوز لوترک[v] و همین‌طور پابلو پیکاسو[vi] تنها تعداد انگشت­‌شماری از چهره‌­های پرشمار این دوره به شمار می­‌آیند. پست امپرسیونیست‌ها نیز جای خود را به جریان بزرگ‌تری دادند که هنر قرن بیستم را پدید آورد. رهایی تدریجی از قید تکنیک، موضوع و فرم تا جایی ادامه یافت که هنر از سطح بوم جدا شد؛ یا به مجسمه بدل گردید و یا تنها شکل یک کنش انسانی را به خود گرفت که در دهه­‌ی 1960 در قالب هنر اجرا[vii] تبلور یافت.

انتزاع هندسی[23] نیز نقش بزرگی را در مسیر هنر قرن بیستم ایفا کرد. هنرمندان دیگر ناچار نبودند که زندگی آشنای انسان‌­ها را به تصویر درآورند. بلکه می­‌توانستد اینک خلوص هندسه را ستایش کنند. پیت موندریان[24]، جوزف البرز[25] (تصویر 6)، الزورث کلی[26]، جاد[27] و فرانک استلا[28] برخی از بزرگ‌ترین نقاشان هندسی قرن اخیر به شمار می­‌آیند؛ اما برخی عکاسان نیز همین مسیر را پی‌گرفتند. نمایشگاه «برت وستون: جزئیات مهم»[29] در مرکز هنر گرافیک دونالد کارشان[30]، از تاریخ 28 آوریل 2018 تا 29 جولای 2018 برپا شد[31] و عکس‌های برت، پسر ادوارد وستون (1911-1993) در آن به نمایش درآمد. او از رهنمون­‌های پدرش بهره گرفت و عکس‌های سیاه‌وسفید خیره­‌کننده­ای پدید آورد که انتزاع هندسی قرن بیستم را بازتاب می­‌دهند.(تصویر 7) او ضمن تمرکز بر جزئیات در محیط­‌های طبیعی و ساختگی، زیبایی را در شکل­‌ها، فرم‌­ها و الگوهای پیرامونمان می­‌جست و آن را در قالب عکس­‌های سیاه‌­وسفید و پرکنتراست به نمایش می­‌گذاشت. عکس­‌های او، از تپه­‌های بزرگ شنی و یخچال­‌های طبیعی گرفته تا برگ­‌ها، کاکتوس‌­ها، شیشه‌­های ترک­خورده و حتی قطره‌­های روغن، مطالعاتی از نمای نزدیک­اند که شعر هندسی سروده شده‌ی طبیعت را به تصویر می‌­کشند. جالب آنجاست که به­ سختی می‌­توان فهمید دقیقاً چه چیزی در کادر او به تصویر درآمده است. این کار به‌­واسطه‌­ی یک طراحیِ آگاهانه صورت می­گرفت. عکاسی در این زمان برخی از اصول ابتدایی مدرنیسم قرن بیستم را پذیرفته بود. دیگر موضوع لزوماً مورد توجه نبود، اما بیان هنری اهمیت داشت. همان­‌گونه که نقاشی و سایر هنرهای تجسمی به پیشرفت‌هایی دست یافتند، مرزبندی­‌ها در زمینه­‌ی انتخاب موضوعِ مناسب عکاسی نیز در حال گسترش بود. نا گفته پیداست که همه­­­‌ی این هنرها از دهه­‌ی 1800 به بعد راه درازی را پیمودند.

اگر برت وستون و دیگر عکاسان هم ­نسل او پیرامون نقش عکاسی در هنر روایت غالب را تغییر دادند، برخی از نقاشان در میانه­‌ی قرن بیستم آماده بودند تا خود را بار دیگر به چالش بکشند. به محض آن­که عکاسان تصمیم گرفتند که لنزهایشان را بر روی اشکال انتزاعی نشانه بگیرند و عکس­‌هایی «هنرنمایانه» خلق کنند، نقاشان نیز ترجیح دادند که درست در همان نقطه‌­ای که آغاز همه ­چیز بود، یعنی نمایش وفادارانه‌­ی واقعیت، در مقابل عکاسی بایستند. فوتورئالیسم[32] به­‌عنوان شکلی از هنر در سال­‌های 1968 تا 1969 پا به عرصه گذاشت. مراحل شکل­‌گیری آن در نیویورک و کالیفرنیا بود و تولید تصاویری را شامل می‌­شد که از جزئیات میکروسکوپی در جهت دستیابی به بالاترین حد ممکن از واقع­گرایی بهره می­‌گرفت. هنرمندانی همچون رابرت بکتل[33]، چارلز بل[34]، چاک کلوز[35]، رابرت کاتینگام[36]، ریچارد استس[37] (تصویر 8) و آدری فلک[38] از عکس به‌ عنوان مرجع تصویری اولیه بهره گرفتند و با هدف فراتر رفتن از محدودیت­‌های­ فیلم سلولوئیدی در ثبت تصویر، به نقاشی پرداختند. آن­ها با تمرکز بر سطوحی مثل سطوح شیشه‌­ای، انعکاس­‌ها و یا تأثیرات نور، خود را به لحاظ تکنیکی و تصویری به چالش کشیدند. برخی از هنرمندان با بهره­گیری از انواع مطالعات عکاسانه در اثری واحد، از محدودیت­‌های عمق میدان در شکل رایج عکاسی نیز گذر کردند.

در حال حاضر نیز بسیاری از هنرمندان به‌­دقت ردپای فوتورئالیست­‌های میانه­‌ی قرن بیستم را دنبال می‌کنند و مهارت خود را در جهت بازنمایی وفادارنه­ به کار می‌بندند و یادآور می‌شوند که به همان میزان که تأثیر نور در ابتدای قرن نوزدهم مورد توجه بود در زمانه­‌ی ما نیز هنرمندان را به خود جلب می­‌کند.

استفاده از محتویات مجله کادر بدون ذکر منبع پیگرد قانونی دارد.

انتخاب: هستی ظهیری
مترجم: مژگان تاج‌الدینی
منبع: Role Reversal: How Paintings and Photography Switched Roles in the 20th Century

[1] daguerreotype
[2] Eadweard Muybridge
[3] sfumato
[4] Leonardo da Vinci
[5] Pictorialism
[6] Alfred Stieglitz
[7] Edward Steichen
[8] Edward Weston
[9] Paul Strand
[10] Impressionist
[11] Camille Pissarro
[12] Edgar Degas
[13] Pierre Auguste Renoir
[14] Claude Monet
[15] Berthe Morisot
[16] Paul Cezzané
[17] Paul Gauguin
[18] Vincent van Gogh
[19] George Seurat
[20] Henri de Toulouse-Lautrec
[21] Pablo Picasso
[22] Performance Art
[23] Geometric Abstraction
[24] Piet Mondrian
[25] Josef Albers
[26] Ellsworth Kelly
[27] Judd
[28] Frank Stella
[29] Brett Weston: Significant Details
[30] the Donald Karshan Center of Graphic Art
[31]متن حاضر در تاریخ سوم می 2018 منتشر شده است.
[32] PhotoRealism
[33] Robert Bechtle
[34] Charles Bell
[35] Chuck Close
[36] Robert Cottingham
[37] Richard Estes
[38] Audry Flack