به واسطهی صفحههای اینستاگرامی مانند alternativephotography_com و alternativeprocesses که از نسل جدید هنرمندانی که از فرآیندهای تاریخی و عکسهای دستساز الهام گرفتهاند حمایت میکنند، فرآیندهای جایگزین در سالهای اخیر نوزایی را تجربه کردهاند.
ما در مورد فرآیندهای جایگزین، از چاپهای کربن گرفته تا کمیگرام، با نه هنرمند خارقالعاده مصاحبه کردیم. اگرچه خیلی گذرا به آنها پرداختیم اما چند تکنیک همراه با چند نکته برای شروع در این نوشتار آمده که هر عکاسی میتواند حداقل یک بار امتحانشان کند.
۱. تینتایپ
تینتایپ که گاهی اوقات فروتایپ هم نامیده میشود، برای اولین بار در دههی ۱۸۵۰ همراه با برخی از فرآیندهای دیگری که در ادامه به آن اشاره میشود، شکل گرفت. همانطور که ممکن است از این دو نام حدس زده باشید، تینتایپها بر روی ورقهای فلزی نازک (معمولاً آهن) شکل میگیرند. البته که میتوان آنها را با روشهای ژلاتین خشک یا کلودیون (تر) هم ساخت.
جاش وول، عکاس پرتره ساکن بروکلین که از روش صفحات تر استفاده کرده و یک تاریکخانه متحرک دارد، میگوید: «در عصری که بیشتر عکسها روی هاردها یا تلفنهای ما هستند، تینتایپها اشیایی فیزیکی هستند که میتوانند تا نسلها دوام بیاورند. ترکیب شیمیایی خاص مواد مورد استفاده در این فرآیند تونالیته و بافتی را ایجاد میکند که هیچ رسانه دیگری آن را ارائه نمیدهد.»
نکتهی شمارهی یک جاش برای عکاسان تینتایپ این است که تحقیق کنند. همچنین او به ما میگوید: «این یک فرآیند بسیار درگیر کننده است و اگر به نحوهی استفاده و نگهداری مواد شیمیایی توجه نکنید، میتواند به طور بالقوه خطرناک باشد.» یکی از رایجترین اشتباهاتی که مردم در این روش مرتکب میشوند این است که مواد شیمیایی و تجهیزات خود را به خوبی تمیز و نگهداری نمیکنند. این امر عامل بیشتر مسائلی است که به وجود میآیند.
یکی دیگر از اشتباهات بزرگ این است که افراد در فرایند یادگیری عجله میکنند. درک ظرافتهای این فرآیند، به ویژه رابطهی بین مدت زمان نور دادن و ظهور، حاصل تمرین است. فرایند یادگیری این روش سریع نیست، در نتیجه صبر و پشتکار عاملی کلیدی در آن است.
۲. فتوگرام
این «عکسهای بدون دوربین» میراث ارزشمندی دارند چرا که از لازلو موهولی ناگی گرفته تا من ری موردعلاقهی همه بودهاند. برای ساختن فتوگرام خود، به یک آگراندیسور برای کنترل دقیق نوری که به کاغذ عکستان میخورد نیاز دارید. پس از آن، به سادگی اشیا مورد نظر را مستقیماً روی کاغذ قرار دهید و ترکیببندی خود را ایجاد کنید، آن را در معرض نور قرار دهید و فرایند ظهور و ثبوت کاغذ را انجام دهید (همانطوری که از نگاتیو چاپ میگیرید). قرار گرفتن اجسام منجر به شکلگیری تصویری شبح آلود و سیلوئتهای سفید میشود، در حالی که ناحیهای که در معرض نور قرار میگیرد پس از ظهور تیره میشوند.
پائولین وولی هنرمند مقیم ناتینگهام در بریتانیا میگوید: «فتوگرامها منحصر به فرد هستند، چون هیچ نگاتیوی برای تکرار آنچه خلق کردهاید وجود ندارد.» فقط حاصل نور، کاغذ و کیمیاگری هستند و شما در این فرایند به واسطهی دستگاه بسیار ابتدایی که ریشه در تاریخ عکاسی دارد تصویر را خلق میکنید. فتوگرامها عکسهایی انتزاعی و تجربی هستند، اما اصول و نحوهی عملکرد نور و نوردهی را به شما آموزش میدهند. شما باید یک نوار تست مشابه هنگام چاپ نگاتیو درست کنید. همچنین، دانستن زمان نوردهی و دانستن اینکه چه زمانی باید لنز آگراندیسور را باز و بسته کنید، از کلافگی هنگام کار و هدر رفتن کاغذ جلوگیری میکند. نکاتی که پائولین گفت چه هستند؟ اول آن که از ترکیبی از موارد شفاف، نیمه شفاف و مات برای ایجاد تصویر مورد نظر خود استفاده کنید. او اذعان دارد که نسبت به قرار دادن یک شی روی کاغذ، این کار موجب ایجاد تصاویر جالبتری میشود و ترکیببندی خود را میتوان با قرار دادن اشیاء نزدیک به لبهی کاغذ، روی لبه یا روی چندین ورق پویاتر کرد.
۳. چاپهای لومن
چاپ لومن فرآیندی بدون دوربین است که به آزمایشهای اولیه ویلیام هنری فاکس تالبوت در دههی ۱۸۳۰ بازمیگردد. برای انجام این کار، به کاغذ عکس ژلاتین نقرهای، ثابت کننده، سینی برای مواد شیمیایی، انبر و یک قاب چاپ نیاز دارید (میتوانید از یک قاب عکس قدیمی نیز استفاده کنید). در تاریکی، موارد دلخواه خود را قبل از قرار دادن آن در معرض نور خورشید روی کاغذ قرار دهید (بسیاری از نمونههای گیاهشناسی یا برشهای کاغذ استفاده میکنند) این چاپها درست در همینجا با فتوگرامها تفاوت دارند. شما برای خلق آنها به آگراندیسور و اتاق تاریک نیاز ندارید و فقط نور خورشید کافی است. پس از اتمام نوردهی، کار خود را به یک فضای تاریک منتقل کنید. اشیا را بردارید، کاغذ را بشویید و قبل از شستشوی نهایی برای چند دقیقه آن را در ماده ثبوت قرار دهید.
مانند بسیاری از فرآیندهای جایگزین که در اینجا مورد بحث قرار گرفت، متوجه برخی همپوشانیهایی میان آنها میشوید، همچنین میتوانید تکنیکها را به دلخواه ترکیب کنید.
تام کاندون، هنرمند اهل ریچموند، میگوید: «درست مانند کاری که در فرایند چاپ لومن سنتی انجام میدهید، کاغذم را در نور روز قرار میدهم؛ اما در اتاق تاریک به طور گسترده با مواد شیمیایی کار میکنم. گاهی اوقات، ظهور تصویر ممکن است تا دو ساعت طول بکشد. جنبهی موردعلاقهی من در این کار حس همکاریای است که بین خودم و مواد کارم ایجاد میشود. کار کردن با مواد شیمی مرطوب به شکلی شبیه نقاشی است و مستلزم پذیرش عنصر شانس است. گاهی احساس میکنم دارم با هنرم میرقصم. مهم نیست که چقدر در مورد این فرآیندها یاد میگیرم، هر چاپ چیز جدیدی به من میآموزد. کار در این راه و ترکیب تکنیکهای لومن و شیمیگرام به صبر باورنکردنی نیاز دارد. ماهیت تجربی این فرآیند به این معنی است که به اندازهی موفقیتها، شکستها هم وجود دارد. من هر کسی را که علاقهمند به تکنیکهای جایگزین است تشویق میکنم که اشتباهاتش را بپذیرد. هر بار که یک چاپ آنطور که میخواهید به نظر نمیرسد، فرصتی برای کشف و رشد است.»
۴. سیانوتایپها
سیانوتایپها میتوانند پسر عموی نزدیک فتوگرامها و چاپهای لومن باشند، اما با رنگ آبی خود شناخته میشوند. روند این چاپ تا حدودی آشنا است: با قرار دادن اشیاء مستقیماً روی کاغذ حساس به نور، ترکیببندی دلخواه خود را ایجاد میکنید، آن را در معرض نور شدید خورشید قرار میدهید، قرار گرفتن طولانیتر در نور، آبی تیرهتری ایجاد میکند؛ در مرحلهی بعدی آن را در آب خیس میکنید، بعضی از عکاسان برای افزایش سرعت به آن پراکسید هیدروژن اضافه میکنند.
اینگا لیزا میدلتون هنرمند ایسلندی، بریتانیایی میگوید: «دلایل زیادی برای خاص بودن سیانوتایپها وجود دارد: رنگ آبی آن شما را به خود جذب میکند و کار با یکی از اولین فرآیندهای عکاسی که در دههی ۱۸۴۰ اختراع شده، هیجانانگیز است».
همچنین این فرآیند کاملاً ساده و مقرون به صرفه است. در عصر فرآیندهای عکاسی با تکنولوژی بالا، ایجاد تصاویری با استفاده از چنین تکنیکیهای پایین و دم دستی، بسیار رضایتبخش است. جایی که نور طبیعی خورشید تصویر را ایجاد میکند و آب آن را ظاهر و ثبت میکند.
بسیاری از عکاسان، از عکاس و گیاهشناس اولیه آنا اتکینز الهام گرفته و از گیاهان استفاده میکنند؛ اما شما میتوانید از هر چیزی که دوست دارید استفاده کنید. اینگا میگوید: «من ترجیح میدهم از نگاتیو عکسهایی که خودم گرفتهام یا مجوز استفاده از آنها را گرفتهام استفاده کنم. من بیشتر از کاغذ آبرنگ ۲۰۰ گرمی و یک لامپ UV برای کنترل بهتر چاپها استفاده میکنم.»
«رنگ آبی فیروزهای و این فرآیند کاملاً با پروژهی اندیشههای خانه که اخیراً روی آن کارکردهام و شامل اشیاء طبیعی از زادگاهم ایسلند است همخوانی دارد. رنگ آبی دلالتهایی از اشتیاق دارد و نور آبی سرد قطب شمال را تداعی میکند.»
اینگا همچنین توصیه میکند به جای استفاده از بستههای آماده، خودتان با مواد شیمیایی کاغذتان را پوشش دهید. او هشدار میدهد: «همیشه هنگام مخلوط کردن مواد شیمیایی و هنگام پوشاندن کاغذ با محلول از ماسک استفاده کنید.»
«این فرآیند بسیار مبتنی بر آزمونوخطا است و من فکر میکنم افرادی که از آن استفاده میکنند روشهای مختلفی را برای استفاده از آن پیدا میکنند که برایشان کارآمد است. یکی از مواردی که باید از آن مطمئن بود این است که چاپها را پس از قرار گرفتن در معرض نور به خوبی آبکشی کنید تا رنگ سبز آن از بین برود و در نتیجه آنها را به درستی ثابت کنید.»
۵. چاپ گام اویل
چاپ گام اویل کاری فشرده و زمانبر است اما ارزشش را دارد. با زبان بسیار ساده، در این فرآیند برای خلق تصویر مثبت از مخلوط صمغ عربی و بیکرومات، نور UV و رنگروغن استفاده میشود. تری کاپوچی، هنرمند عکاس مستقر در ماساچوست، میگوید: «هیچ دو تا چاپ گام اویلی را نمیتوان دقیقاً مانند هم ساخت. هر چاپی دارای نشانههای خاص خود است که آن را به یک عکس دستساز منحصر به فرد تبدیل میکند. مراحل زیادی در این فرآیند وجود دارد که از عکس شما شروع شده، سپس فیلم مثبت، کاغذ حساس، قرار گرفتن آن در معرض اشعه ماوراءبنفش و بعد به مراحل ظهور آن ختم میشود. من به عنوان یک هنرمند و یک عکاس، در قسمتی که این چاپ را لمس میکنم شکوفا میشوم. پس از استفاده از رنگروغن روی چاپ، تصویر کمکم پدیدار میشود؛ اما جادوی واقعی زمانی اتفاق میافتد که رنگ به آرامی پاک شده و تصویر خودش را نشان میدهد. این کار به سادگی یک رقص زیبا با رنگ و آب است که با آشکار شدن تصویر شگفتی آن به اوج میرسد.»
این فرایندی آسان نیست، بنابراین وقت خود را صرف تمرین و مطالعه کنید. تری میگوید: «این روند بسیار ناپایدار است و برای به دست آوردن تصویری که میخواهید، باید آزمونوخطا کنید. بدون صبر زیاد و تمایل به اشتباه کردن و شروع دوباره نمیتوانید موفق شوید. همه چیز با آزمون و خطا ممکن میشود. اولین باری که این فرآیند را انجام دادم، بلافاصله منصرف شدم. تقریباً چهار سال بعد، دوباره تلاش کردم. این بار، دفتری داشتم که مراحل کارم را یادداشت میکردم، چاپهای کوچک زیادی انجام دادم و سعی کردم وقتی پیشرفت را میبینم، ثابتقدم باشم. تا گرفتن نتیجهی مطلوب، کار واقعاً با قدمهای کوچک جلو میرود و دستکاریهای زیادی انجام میشود؛ اما هیجان واقعی زمانی است که به اولین چاپی که میتوانید آن را ببینید دست پیدا کنید. همه در صبر و استقامت خلاصه میشود.»
۶. چاپ کربن
چاپ کربن که با استفاده از کاغذ یا دستمال پوشیده شده با لایهای از رنگدانه حاوی ژلاتین به جای نقره یا سایر نمکهای فلزی ایجاد میشودکه اولین بار در سال ۱۸۵۰ معرفی شد. کلوین گریر، چاپگر کربن حرفهای و مدرس، به ما میگوید: «چاپهای کربنی دارای کیفیتی سه بعدی هستند که هیچ فرآیند دیگری ندارد. غیرممکن است که چاپ کربنی را با یک پرینتر جوهرافشان ارزانقیمت یا پرینتهای دیگر اشتباه بگیرید. فرآیند انتقال کربن یکی از دائمیترین راهها و همچنین یکی از نادرترین روشها برای چاپ عکس است. حتی اگر به ابتدای چاپ عکاسی برگردیم، زمانی که چاپهای پلاتین و چاپهای کربن به عنوان اوج کیفیت مطرح بودند، چاپهای کربنی گرانتر بود چرا که تولید آنها به کار بیشتری نیاز دارد. همهی چاپهای کربنی آثاری با نسخهی محدود هستند، نه به این دلیل که هنرمند تعداد محدودی برای چاپ در نظر گرفته بلکه به این دلیل که یک هفته تمام طول میکشد تا یک چاپ گرفته شود. من واقعاً از تماشای خلق این چاپها لذت میبرم.» برای به دست آوردن بهترین کیفیت، او به صورت لایهای چاپ میکند: «ابتدا رنگ زرد، سپس اکسید آهن، سپس سرخابی و زمانی که به لایه فیروزهای میرسیم، تصویر شروع به پدیدار شدن میکند و سپس با لایه سیاه، همه چیز کامل کنار هم مینشیند.»
کلوین پیشنهاد میکند اگر میتوانید با یک استاد انجام این فرایند را تمرین کنید تا آن را به درستی انجام دهید. او میگوید: «توصیه میکنم با کسی که میداند در حال انجام چه کاری است کارگاهی بردارید. ایکاش وقتی شروع کردم این فرصت را داشتم، اما سه نفری در جهان میتوانستند این کار را بکنند، کارگاه آموزشی برگزار نکردند. نزدیک به دو سال طول کشید، دوازده ساعت در روز، شش روز در هفته کار کردم تا اینکه به یک چاپ خوب رسیدم.» بااینحال، علیرغم چالشهایی که با چاپ کربن پیش میآید، کلوین میگوید، حتی پس از نزدیک به ۲۰۰ سال هیچچیز دیگری قابلمقایسه با آن نیست.
۷. چاپ کلروفیل
چاپ کلروفیل که توسط هنرمند بین دن محبوب شده است، دقیقاً همان چیزی است که از نامش به نظر میرسد. برای چاپ مستقیم تصویر خود بر روی برگهای زنده که سرشار از کلروفیل هستند، به شکل مثبت یا شفاف از تصویر مورد انتخاب خود، قاب چاپ کانتکت و نور مستقیم خورشید نیاز دارید. شکل مثبت یا شفاف با کنتراست بالا، برگهای سبز صاف و زمانهای نوردهی طولانی (روزها حتی هفتهها) بهترین نتایج را به همراه خواهند داشت. سپس میتوانید از حمام سولفات مس استفاده کنید یا تصویر را در رزین یا لاک ثابت کرده تا به حفظ آن کمک کنید.
کیمبرلی هالیبرتون فوستر، هنرمند تجسمی و مدرس اهل شیلی، میگوید: « چاپ کلروفیل یک تکنیک نسبتاً جدید اما یادآور تصاویر گذشته است و چون روندی کند است که در آن تغییرات رنگی برگها را در حالی که در معرض نور خورشید هستند مشاهده میکنید عنصری جادویی دارد. زمانی که آن را کشف کردم، در جستجوی فرآیندهای عکاسی سازگار با محیط زیست و همچنین باردار بودم، بنابراین نمیتوانستم از مواد شیمیایی ظهور یا امولسیون استفاده کنم. کشف فرآیند عکاسی که در آن فقط از گیاهان استفاده میشود بسیار جالب بود. من تحقیقات زیادی را به تنهایی انجام دادم تا فرآیندم را توسعه دهم زیرا در آن زمان هیچکس آن را تدریس نمیکرد و اکنون خودم را وقف آموزش این تکنیک کردهام.»
مانند بسیاری از فرآیندهای این مقاله، چاپ کلروفیل یک بازی آزمون و خطا است. کیمبرلی توصیه میکند: «باید گونههای مختلفی از گیاهان و گلبرگها را امتحان کنید، زیرا همه آنها مناسب نیستند. نکتهای که میخواهم بگویم این است که از چیزهای نازک و انعطافپذیر استفاده کنید. بسیاری از سبزیها و گیاهان وحشی هستند که نتایج خوبی را ارائه میدهند.» این فرایند بسته به اینکه در کجای دنیا هستید و شدت نور خورشید چقدر است، ممکن است از چند ساعت تا چند هفته طول بکشد، بنابراین باید دائماً تغییرات رنگ ظریف درون برگها را زیر نظر داشته باشید.
۸. برداشتن امولسیون
برداشتن امولسیون فرآیند انتقال لایه امولسیونی از یک فیلم فوری به سطح دیگری است. شما به قیچی، سینی برای آب گرم و سرد (برای خیس کردن فیلم) و برس برای استفاده از امولسیون خود نیاز دارید. ایزابل هررا عکاس و هنرمند ساکن گواتمالا به ما میگوید: « به نظر من بلند کردن امولسیون میتواند مانند مراقبه، التیامبخش و حتی یک مراسم شفای عاطفی باشد. از لحظهای که تصمیم میگیرم امولسیون یک عکس پولاروید را که توجهم را به خود جلب کرده بردارم، به دنبال زمانی میگردم که بتوانم تنها، بدون مزاحمت و حواسپرتی، در سکوت کامل باشم. من هرگز نمیدانم چه چیزی به عنوان محصول نهایی عرضه خواهد شد و این چیزی است که بیشتر از همه از آن لذت میبرم. من تصور میکنم تجربه برداشتن امولسیون نشانهای برای زندگی است. امیدوارم یا انتظار دارم امولسیون با شکل، رنگ یا بافت خاصی بیرون بیاید، اما همانطور که من به آرامی و با دقت روی بلند کردن تصویر کار میکنم، امولسیون مسیر یا نتیجهی خود را به من نشان میدهد. گاهی اوقات این نتیجه، خوشحال کننده است؛ گاهی اوقات، نا امید کننده است، اما همیشه مرا شگفتزده میکند.
توصیه ایزابل این است که:« این فرآیند را انجام دهید. میدانم که خیلیها به دلیل فرآیند ظریف و حوصله مورد نیاز یا ترس از خراب کردن تصاویر کاملاً خوب پولارویدشان، در مورد تجربهی این روش مردد هستند؛ اما مانند هر چیز جدیدی تنها راه دستیابی به آن تلاش و تمرین است. توصیه میکنم از عکسهایی استفاده کنید که از خراب شدن آنها ناراحت نمیشوید مثلاً عکسهایی که آنطور که انتظار داشتید خوب ظاهر نشدند. همچنین، قبل از فیلم رنگی از فیلم سیاهوسفید استفاده کنید، چرا که بلند کردن آنها بسیار آسانتر است.»
استفاده از دماهای مختلف آب در تابهها را تمرین کنید آب ولرم برای من بهترین کارایی را دارد. علاوه بر این استفاده از قلمها و حرکات مختلف را در حین بلند کردن امولسیون تمرین کنید. من معمولاً سه یا چهار قلم دم دست دارم که هرکدام از آنها نوک و پهناهای متفاوتی دارند. با گذشت زمان، یاد میگیرید که دقیقاً حس کنید کی به چه قلمی نیاز دارید. همچنین پیشنهاد میکنم از کاغذ آبرنگ با بافت ضخیمتر استفاده کنید، زیرا به شما امکان میدهد زمان بیشتری روی تصویرتان کار کنید.
او ادامه میدهد: « فراموش نکنید که ملایم رفتار کنید؛ تلاش برای بلند کردن خیلی سریع یا ناگهانی تصویر قبل از آماده شدن میتواند تصویر را پاره کند. مهم است که به آرامی و با دقت کار کنید. همانطور که به آرامی آن را با یکقلم مو فشار میدهید اجازه دهید تصویر جدا شود. برخی از تصاویر سریعتر از دیگری جدا میشوند. برخی پس از چند دقیقه، در حالی که برخی دیگر تا بیست دقیقه یا بیشتر طول میکشد. همه چیز به فیلم، مدتزمانی که از گرفتن عکس شما گذشته و دمای آب بستگی دارد. عوامل زیادی وجود دارد که شما نمیتوانید آنها را کنترل کنید، اما همانطور که سالی مان میگوید: «فرشتهی عدم قطعیت میتواند نتایج غیرمنتظره و شگفتانگیزی را برای ما به ارمغان آورد.»
۹. کمی گرامها
کمی گرامها که اغلب به عنوان ترکیبی از نقاشی و عکاسی توصیف میشوند، عکسهای بدون دوربینی هستند که با مواد شیمیایی تاریکخانه و کاغذهای حساس به نور خلق میشوند. همچنین میتوانید از مواد خانگی مانند قهوه یا آبلیمو برای ایجاد تصاویر انتزاعی استفاده کنید. این فرآیند به سال ۱۹۵۶ برمیگردد، زمانی که هنرمند بلژیکی پیر کوردیه برای اولین بار این کار را با کاغذ عکس و لاک ناخن را آزمایش کرد.
مارک تامر، عکاس تجربی میگوید: « این یک فرآیند آسان برای یادگیری است و هر کسی میتواند آن را انجام دهد. تنها چیزی که نیاز دارید مقداری کاغذ عکاسی قدیمی (نوعی که در تاریکخانه استفاده میشود)، مقداری مواد ظهور و ثبوت (که به راحتی آنلاین خریداری میشود) و حس آزمایش و سرگرمی است. هنگامی که کاغذ عکاسی را گرفتید، میتوانید آن را در نور روز از کیسه خارج کنید. بهطورمعمول، این یک ایده وحشتناک خواهد بود، زیرا شما کاغذ را خراب میکنید، اما برای اهداف ما، خوب است. ایدهی اصلی اضافه کردن مادهای به کاغذ است که در برابر فرآیند ظهور و ثبوت مقاومت کند. قسمت جالب آن است که شما میتوانید هر چیزی را که دوست دارید اضافه کنید. چیزی چسبنده به خوبی کار میکند، زیرا شستن آن زمان میبرد. مردم در گذشته از هوموس، عسل، خمیردندان، کرم صورت و رژ لب استفاده میکردند. این فرآیند آزمایشی است، بنابراین هر چیزی به ذهنتان میرسد را امتحان کنید. میتوانید الگوها و اشکال را با مواد خود شکل دهید یا فقط اجازه دهید روی کاغذ حباب ایجاد کنند. در تمام مدت این کار، کاغذ در معرض نور قرار دارد و فرآیندی شیمیایی آغاز میشود. مرحله بعدی این است که کاغذ را در داروی ظهور و ثبوت بیاندازید. شما میتوانید بین این دو به طور متناوب بازی کنید و این باعث میشود که فرآیند شیمیایی به هم بریزد و اشکال غیرعادی و غیرقابلپیشبینی روی کاغذ ظاهر شود. حتی گاهی میتوانید مقداری رنگ در یک کاغذ سیاهوسفید به وجود بیاورید.
در طول قرنطینه، علاقه مارک به مواد شیمیایی بیشتر شد. این کاری است که او میتواند در خانه با وسایل محدود ازجمله کاغذهای عکس قدیمی موجود در eBay انجام دهد. او میگوید: «فکر میکنم این فرآیند به بازگرداندن کنجکاوی کودکانه دربارهی جادوی عکاسی کمک میکند، زیرا همه چیز از هیچ در مقابل چشمان ما ظاهر میشود.»
استفاده از محتویات مجله کادر بدون ذکر منبع پیگرد قانونی دارد.
انتخاب: هستی ظهیری
مترجم: یلدا جهانپناه
منبع: 9alternative processes every photographer should try at least once










