نگاهی به عکاسان پرتکرار در حراج تهران

حراج تهران کار خود را به عنوان نهادی مستقل و خصوصی در سال ۱۳۹۱ آغاز کرده و معرفی بهترین نمونه های هنر مدرن و معاصر ایران به مجموعه داران هنری و مخاطبان جهانی را هدف اصلی خود قرار داده است. این مجموعه که روندی مشابه حراج های جهانی آثار هنری نظیر ساتبیز را در مقیاسی محلی پیگیری می کند تاکنون ۱۳ حراج آثار هنری را در تهران برگزار کرده است.

در مجموع سیزده دوره برگزاری حراج تهران عکس هایی از ۲۱ هنرمند امکان نمایش و فروش یافته اند که نام های آنان به این قرار است: عباس کیارستمی، مجید کورنگ بهشتی، سمیرا علیخانزاده، امیرحسین حشمتی، شادی قدیریان، آرمان استپانیان، صادق تیرافکن، کوروش ادیم، علیرضا فانی، بهمن جلالی، جمشید بایرامی، مهدی مقیم نژاد، نیوشا توکلیان، آزاده اخلاقی، محمد فرنود، گوهر دشتی، محمدرضا جوادی،علیرضا فانی، سعید صادقی، جاسم غضبانپور و مهدی کرم پور. در میان افراد حاضر در این لیست آثار ۴ عکاس مرد پرتکرارترین حضور را داشته اند. عباس کیارستمی با ۸ بار شرکت در حراج تهران رکورد دار است و سعید صادقی با ۵ بار حضور و مجید کورنگ بهشتی و صادق تیرافکن هر کدام با ۴ بار حضور در رده های بعدی قرار دارند. اگرچه چگونگی انتخاب آثار برای حضور در حراج تهران همواره با انتقاداتی همراه بوده است در این مقاله در پی آن هستیم تا نگاهی اجمالی به برخی علل موفقیت آثار این عکاسان در حراج تهران داشته باشیم.

عباس کیارستمی هنرمند جهانی و تاثیرگذاری است که بیشتربه واسطه ی فیلم هایش در دنیا شناخته شده است اما او در عرصه های دیگری نظیر شعر، عکاسی، چیدمان، موسیقی، طراحی گرافیک و نقاشی نیز فعال بوده است. کیارستمی در دهه ی ۵۰ کار در سینما را آغاز کرد و شیوه ی فیلم سازیش مورد استقبال بسیاری از منتقدان فیلم در دنیا قرار گرفت. عباس کیارستمی یکی از پرافتخارترین هنرمندان ایران به‌شمار می‌رود. این موفقیت ها بیشتر با حضور او در مطرح ترین فستیوال های فیلم جهان، بردن جوایز سینمایی ارزشمند و داوری جشنواره های مهم فیلم به دست آمده است. کیارستمی معمولا در عکس هایش با نگاهی شاعرانه و ریزبین بر یک موضوع خاص نظیر تک درخت ها متمرکز می شود. حاصل کار او بیشتر اوقات نماهایی از طبیعت و خالی از زندگی شهری هستند. اگرچه در دنیای عکاسی هنری کمتر از ارزش عکس های کیارستمی حرفی به میان می آید اما با یک نگاه کلی میزان فروش آثار او را می توان با موفقیت و توانمندی او در عرصه ی فیلم سازی سنجید. آنچه مسلم است علاقه مندان به خرید آثار عباس کیارستمی علاوه بر علاقه ی شخصیشان به این آثار از شناخته شده بودن این هنرمند در سطح جهانی و احتمال رشد قیمت آثار او در آینده مطلع هستند و به همین واسطه عکس های او را خریداری می کنند. علاوه بر این، موضوعات ساده و ترکیب های چشم نواز عکس های کیارستمی و ارتباط برخی عکس ها با لوکیشن های فیلم هایش این علاقه مندی را دو چندان می کند.

نفر بعدی این لیست رویکردی کاملا متفاوت به عکاسی دارد. سعید صادقی با عکس های جنگش شناخته می شود. او با آغاز انقلاب در سال ۵۷ عکاسی را آغاز کرد و با سمت عکاس روزنامه ی جمهوری اسلامی به مستند کردن حوادث انقلاب و جنگ پرداخت. صادقی به عنوان دستیار فیلم بردار و مدیر فیلم برداری نیز در پروژه هایی حضور داشته است. آنچه از سعید صادقی در حراج تهران ارائه شده و به فروش رسیده است عکس هایی از عملیات کربلای ۵، سربازان در خط مقدم، خرمشهر و غیره است که همگی در سال های جنگ گرفته شده اند. جالب آن که تقریبا تمام این عکس ها با قیمتی بسیار بیشتر از قیمت مورد انتظار به فروش رسیده اند. به عنوان مثال عکس خبری سعید صادقی از عملیات کربلای ۵ در حالی با رقم ۵۵ میلیون تومان به فروش رسید که برآوردهای اولیه قیمت آن را ۲۰ تا ۲۵ میلیون تعیین کرده بودند. در سال های دیگر نیز بخشی از جهش های قیمتی بزرگ مربوط به آثار این عکاس بوده است. علاقه مندی خریداران به عکس های جنگ صادقی باعث شد تا در دوره های دیگر عکس هایی از سایر عکاسان با مضمون جنگ نظیر بهمن جلالی، جمشید بایرامی و محمد فرنود نیز در این حراج به فروش برسد. علت اقبال خریداران به عکس های جنگ در سال های اخیر را شاید بتوان در جهش های قیمتی آن ها و موضوعات غیرقابل تکرار این عکس ها پیگیری کرد. از سوی دیگر با فاصله گرفتن از جنگ ارزش تاریخی هر یک از این عکس ها بیش از پیش آشکار می شود. ارزشی که با گذر زمان بدون شک روندی افزایشی خواهد داشت.

عکاس دیگری که ۴ بار فرصت حضور در حراج تهران را داشته است مجید کورنگ بهشتی است. کورنگ بهشتی فارغ التحصیل نقاشی است و عکاسی را از دوره ی دانشجویی به شکل حرفه‌ای آغاز کرده است. او در دهه ی هفتاد که بیشتر عکاسان عکاسی را به شیوه ی مستند دنبال می کردند از معدود عکاسانی بود که به عکاسی انتزاعی پرداخت. خلاقیت کورنگ بهشتی در یافتن فرم های نو در شهر و فتوکلاژهایش با استفاده از ساختمان ها و عناصر شهری بسیار جذاب است و چهره ای نو از شهر را پیش روی مخاطب می گذارد. شهر در نگاه او از واقعیت جدا شده و دنیایی خیالی،‌ بی جغرافیا و سورئال پیش روی مخاطب می گذارد. از این رو به نظر می رسد می توان منحصر به فرد بودن فضای دیداری آثار کورنگ بهشتی، خلاقیت او در نوعی دیگر دیدن شهر و دکوراتیو بودن آثار او را از علل موفقیت این هنرمند در حراج تهران به شمار آورد.

هنرمند دیگر این لیست چهار نفره صادق تیرافکن است. صادق تیرافکن عکاس و هنرمند مفهومی است که در خلق آثار خود به استفاده از فتوکلاژ و یا فتومونتاژ‌ گرایش داشت و در زمینه ی هنر چیدمان نیز فعالیت می کرد. آثار این هنرمند بارها در گالری های مختلفی در ایران و جهان به نمایش در آمده است. آثار تیرافکن تقریبا همگی به دو موضوع هویت و مردانگی می پرداختند. جستجوی او در این موضوعات زمینه ساز تولید آثاری شد که نه تنها برای ایرانیان بلکه برای هنردوستان غربی تا حدی قابل فهم بود. استفاده از عناصر فرهنگی شرقی و ایرانی در کارهای او بخش جدانشدنی آثار تیرافکن بود. او پس از تحمل یک دوره بیماری سرطان سرانجام سال ۱۳۹۲ در سن ۴۷ سالگی درگذشت. مرگ زود هنگام او به ویژه در زمانی که می توانست اوج دوره ی کاری و هنریش باشد آثار او را در مرکز توجه قرار داد و شاید «اثر مرگ» را بتوان یکی از دلایل مهم حضور و فروش موفق آثار او در حراج تهران دانست. از سوی دیگر شناخته شدن او در سایر نقاط دنیا خریداران را به سوی سرمایه گذاری بر آثار این هنرمند ترغیب می کند.

در پایان با نگاهی اجمالی درمی یابیم که وابستگی فروش آثار هنری تنها به ارزش های زیبایی شناسانه ی آن ها نیست و با عوامل آشکار و پنهان دیگری در ارتباط است. عواملی که برخی ریشه در زندگی و منش شخصی هنرمند دارند و برخی دیگر به سبک کاری، میزان شناخته شده بودن و سایر فعالیت های هنری او وابسته هستند. بنابراین حراج هایی نظیر حراج تهران به هیچ وجه نمی توانند و وظیفه ای هم ندارند که نمایی درست و کامل از هنر کشور ارائه کنند زیرا تنها با این رویکرد می توان جای خالی بسیاری از بزرگان عکاسی ایران در حراج تهران و حضور برخی دیگر را توجیه کرد.

استفاده از محتویات مجله کادر بدون ذکر منبع پیگرد قانونی دارد.

نویسنده: هستی ظهیری